ျမစ္ဆံုဆည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရးသားသူ- ကိုတင့္ (ဘူမိအင္ဂ်င္နီယာ)

ျမစ္ဆံုဆည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရးသားသူ- ကိုတင့္ (ဘူမိအင္ဂ်င္နီယာ)

၂၀၁၁ ဂၽြန္လ ၁၄ရက္ေန႔က ေတြ႔ျမင္ရတဲ့ ျမစ္ဆံုဆည္ စီမံကိန္း ျမင္ကြင္းတခု

(ပုံကို ႏွိပ္ျပီးထပ္မံပံုၾကီး ခ်ဲ႕ၾကည္႔ႏိုင္ပါသည္)

ျမစ္ဆံုဆည္ ေနာက္ဆက္တြဲ

ေရးသားသူ- ကိုတင့္ (ဘူမိအင္ဂ်င္နီယာ)

EIA အစီရင္ခံစာ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္

ျမစ္ဆံုဆည္ႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး ေလ့လာထားတဲ့ EIA လို႕ အတိုေခၚတဲ့ Environmental Impact Assessment အစီရင္ခံစာကို ဖတ္ၾကည့္တဲ့အခါ တစ္ခ်ိဳ႕အပိုင္းေတြ မေလ့လာရေသးဘူး ဆိုတာ ေတြ႕ရ သည္။ တရုတ္ဖက္၊ ျမန္မာဖက္ ၂ ဖက္လံုးက ပါဝင္ေဆာင္ရြက္သူေတြရဲ႕ အမည္မ်ားကို ေဖၚျပထားသည္။ အစီရင္ခံစာကို အပိုင္း ၃ ပိုင္းခြဲထားျပီး အပိုင္း (၁)မွာ ဆည္ေဆာက္မယ့္ ေနရာ (EIA မွာ ျပထား တာနဲ႔ ေဆာက္တဲ့ေနရာ နဲနဲကြာပါတယ္။ တမံအူေၾကာင္းကို ေနာက္ပိုင္းမွာ အထက္ကို ေရႊ႔လိုက္ပံုရ တယ္။)၊ ဧရာဝတီျမစ္အေၾကာင္း မိတ္ဆက္နဲ႔ အစိုးရရဲ႕ ပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး မူဝါဒ၊ တရုတ္အစိုးရရဲ႕ ပတ္ဝန္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရး ဥပေဒကို ေဖၚျပထားသည္။

ျမန္မာအစိုးရရဲ႕ မူဝါဒက “တိုင္းျပည္ရဲ႕ ၾကြယ္ဝမႈဆိုတာ ထိုတိုင္းျပည္၏ တိုင္းသူျပည္သားမ်ား၊ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ား၊ သဘာဝဝန္းက်င္ႏွင့္ သဘာဝရင္းျမစ္မ်ား ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ သဘာဝ ဝန္းက်င္ဆိုင္ရာ မူဝါဒသည္ ႏိုင္ငံသူႏိုင္ငံသားမ်ား၏ ေကာင္းမြန္ျပည့္ဝေသာ အသက္ရွင္ရပ္တည္ ထူေထာင္ေရးႏွင့္ သဘာဝ ဝန္းက်င္ဆိုင္ရာ ၾကံဆေပါင္းစည္းမႈမ်ားအၾကား ခ်ိန္ညိွႏိုင္ရန္ ျဖစ္သည္။" ႏိုင္ငံတိုင္းသည္ ကိုယ့္ တိုင္းျပည္၏ သဘာဝရင္းျမစ္မ်ားကို တိုင္းျပည္၏ သဘာဝဝန္းက်င္ဆိုင္ရာ မူဝါဒ မ်ားအတိုင္း စီမံခန္႔ခြဲ သံုးစြဲခြင့္ရွိရမည္။ သို႕ေသာ္ အျခားတိုင္းျပည္မ်ား၏ အက်ိဳးအပိုင္းအျခားကို မေက်ာ္ လြန္ေအာင္ အထူး ဂရုျပဳရေပမည္။ လက္ရွိအေျခအေနႏွင့္ အနာဂါတ္မ်ိဳးဆက္အတြက္ သဘာဝရင္းျမစ္ မ်ားကို ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ေရွာက္ရန္ ႏို္င္ငံေတာ္ႏွင့္ ႏိုင္ငံသားအားလံုး၏ တာဝန္ျဖစ္သည္။ ထူေထာင္ေရး လုပ္ကိုင္ ေဆာင္ရြက္ရာ၌ သဘာဝဝန္းက်င္ ေစာင့္ေရွာက္ေရးသည္ အျမဲေရွ႕တန္းတင္ထားရမည္။ ” ဒါအျပင္ ျမန္မာျပည္မွာ ထုတ္ျပန္ခဲ့တဲ့ သယံဇာတ စီမံမႈ ဥပေဒေတြကို ျပထားေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ EIA လို႕ေခၚတဲ့ ေဆာက္လုပ္ ေရး လုပ္ငန္းၾကီးမ်ား မလုပ္ခင္ သဘာဝဝန္းက်င္ ထိခိုက္ခံရမႈ ဆန္းစစ္ခ်က္ကို မျဖစ္မေန ေဆာင္ရြက္ ရမည္ဆိုတာကို ျပဌာန္းမထားပါ။

တရုတ္အစိုးရ၌လည္း Environmental Protection Law ရွိသည္။ ၁၉၇၉ က ျပဌာန္းထားသည္။ EIA Law ကို တရုတ္အမ်ိဳးသားကြန္ဂရက္တြင္ ၂၀၀၃၌ တင္သြင္းခဲ့သည္။ Article 1 သည္ ရည္ရြယ္ခ်က္ ျဖစ္ျပီး သဘာဝဝန္းက်င္ ထိခိုက္မည့္ တည္ေဆာက္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားမွ ကာကြယ္ရန္ဟု ေဖၚျပထားသည္။ Article 2 က ထိခိုက္မႈမွ ကာကြယ္ေရးႏွင့္ မလိုလားအပ္ေသာ ဆိုးက်ိဳးမ်ား နည္းပါး က်ဆင္းေရး တို႔အတြက္ ဆန္းစစ္ ေလ့လာျခင္းႏွင့္ နည္းလမ္းမ်ားရွာေဖြရန္ ျဖစ္သည္။ Article 4 က ပညာရပ္ဆိုင္ရာ စူးစမ္းေလ့လာ မႈမ်ား ေဆာင္ရြက္ရန္၊ Article 5 က လူထုႏွင့္ ပညာရွင္မ်ား ပါဝင္ရန္ တိုက္တြန္းခ်က္၊ Article 17 က ေဆာက္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားက ပတ္ဝန္းက်င္ထိခိုက္မႈ၊ အက်ိဳးအျမတ္ အစရိွသည့္ ေလ့လာမႈ အစီရင္ခံစာ တင္သြင္းရန္တို႔ ပါဝင္သည္။

ျမစ္ဆံုဆည္ဟုသာ ဆိုေသာ္လည္း ကခ်င္ျပည္နယ္အတြင္း ဆည္အတြဲလိုက္ တျပိဳင္နက္ ေဆာက္မည့္ စီမံကိန္း ျဖစ္သည္။ ျမစ္ဆံု၊ လာဆာ၊ ခ်ီေဘြ၊ ရီနမ္၊ ေကာင္းလန္ဖူး၊ ဝူစို႔၊ ပီစာတို႔ျဖစ္သည္။ ဤဆည္မ်ားေၾကာင့္ ေရေနသတၱဝါ၊ ကုန္းေနသတၱဝါႏွင့္ ေက်းငွက္မ်ား ထိခိုက္ေပ်ာက္ဆံုး သြားႏိုင္ပံုကို အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ျပထားသည္။ သစ္ေတာမ်ားႏွင္ ေဆးဖက္ဝင္ရွားပါးအဖိုးတန္ေသာ အပင္မ်ား ကုန္းခန္း ေပ်ာက္ဆံုးသြားႏိုင္သည္။ ကခ်င္ေဒသႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈသည္ အဆိုးဆံုး အေျခအေန ေရာက္ေနသည္။ ျမစ္ဆံုဆည္က ထိခိုက္မႈမ်ားသျဖင့္ ဆည္ ၂ ခု ခြဲေဆာက္ရန္ အၾကံျပဳထားသည္။ (မေလ်ာ္ကန္ေသာ အၾကံျပဳခ်က္ ျဖစ္သည္။ ဆိုးက်ိဳး အတူတူပင္ ျဖစ္သည္။)

အပိုင္း ၂ ၌ သစ္ရြက္၊ သစ္ခက္ လိပ္ျပာမက်န္ အေကာင္မ်ိဳးစိတ္၊ အပင္မ်ိဳးစိတ္ စံုလင္ေအာင္ ေလ့လာ တင္ျပထားသည္။ စာရင္းမ်ားကို အေသးစိတ္ တင္ျပထားသည္။ အပိုင္း ၃ ၌ ေရေနသတၱဝါမ်ားႏွင့္ ေရ အရည္အေသြး တင္ျပခ်က္မ်ားပါသည္။ ေဘးမဲ့ေတာမ်ားကိုလည္း ေဖၚျပထားသည္။ ေရလႊမ္းခံရမည့္ ေဘးမဲ့ေတာမ်ား ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္း၌ ရွိသည္။ သစ္ခုတ္၍ ကုန္ေတာ့မည္။ ထုတ္သမွ်သစ္ တရုတ္ကို ေဈးေပါေပါႏွင့္ ထုတ္သည္။

EIA ဆက္ရန္

ျမစ္ဆံုလို ဆည္ၾကီးေဆာက္တဲ့အခါ ပတ္ဝန္းက်င္ထိခိုက္မႈ အေတာ္မ်ားႏိုင္သည္။ ေျမဆီလႊာႏွင့္ ေျမ မ်က္ႏွာသြင္ျပင္ ထိခိုက္မႈ၊ ေရစီးေၾကာင္းႏွင့္ ေရထုဝန္းက်င္ထိခိုက္မႈ၊ သက္ရွိ သက္မဲ့ သဘာဝ၊ ေနထိုင္မႈ ႏွင့္ ေဂဟစနစ္ထိခိုက္မႈ လူတို႔ ေနထိုင္ရာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈ ေျပာင္းေရႊ႕ေစမႈ၊ အသက္ေမြးဝမ္းေၾကာင္း ထိခိုက္မႈ၊ သစ္ေတာျပဳန္းတီး စသည့္ မ်ားျပားလွေသာ အေၾကာင္းမ်ားကို အထက္ပါ ထူထဲလွေသာ အစီရင္ခံစာက မေဖၚထုတ္ခဲ့ပါ။ အပင္မ်ိဳးစိတ္ အေကာင္မ်ိဳးစိတ္မ်ားသာ ဦးစားေပး ေဖၚျပသျဖင့္ ရုကၡေဗဒႏွင့္ သတၱေဗဒ ပညာရွင္မ်ားသာ ပါဝင္ေသာ အဖြဲ႔ ျဖစ္ပံုရသည္။

ဆည္ေဆာက္ေနစဥ္ ႏွင့္ ေရေလွာင္ျပီး ေနာက္ဆက္တြဲ အက်ိဳးဆက္မ်ားကို ေလ့လာတင္ျပရန္ အခ်က္မ်ား က်န္ေနေသးသည္။ ပညာရပ္ သေဘာအရ ေျပာရလွ်င္ ယခု အဖြဲ႕ လုပ္ေဆာင္ထားသည္မွာ Bio Impact Assessment သာျဖစ္ပါသည္။ Soil & Water အေပၚ အနည္းငယ္သာ ထိေတြ႕ထားသည္။ River Basin တစ္ခုလံုးကို အေပၚစီးမွ ျဖစ္ျဖစ္ ျခံဳငံု မသံုးသပ္ပါ။ ရာသီဥတုႏွင့္ ၊ သဘာ၀ေဘး တိ႔ုကို မဖြင့္ဆိုထားပါ။ Social Impact Assessment, Health Impact Assessment, Cultural Impact Assessment မ်ား တိတိပပ မပါပါ။ ျပည္တြင္း တျခား စီမံခ်က္ႀကီးမ်ားမွာ လူမသိသူမသိ ေပမယ့္ လုပ္သြားၾကသည့္ ေလ့လာမႈေတြမွာ ဆိုလွ်င္ ယင္းတို႔သာမက Traffic and Landuse တို႔ကို ပါ ေလ့လာၾကတာ ေတြ႔ထားရပါသည္။ ယခု ေဆာင္းပါးတြင္ အေရးႀကီးေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို အက်ဥ္းမွ် ေျပာလိုက္ပါသည္။

ဆည္မေဆာက္မီွ

ဆည္ေဆာက္တဲ့အခါ တမံရဲ႕အထက္ ေခ်ာင္းဖ်ား ေျမာင္းဖ်ားက စီးဝင္တဲ့ ေရမွန္သမွ်ကို စုေဆာင္း သိုေလွာင္ထားမွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေရေလွာင္ကန္ အၾကီးစားၾကီး ျဖစ္လာမွာပါ။ အဲဒီေတာ့ လူေနေက်းရြာ လယ္ယာ အိုးအိမ္ အမ်ားအျပား ျမဳပ္မွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေျပာင္းေရႊ႕ေနရာခ်ထားတာေတြ မျဖစ္မေန လုပ္ၾကရပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ေနာက္ဆက္တြဲ အေနနဲ႔ အသက္ေမြး ဝမ္းေၾကာင္းရမႈ အခက္အခဲ၊ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ အခက္အခဲ၊ ကေလးငယ္ေတြ ပညာသင္ၾကား အခက္အခဲ စတဲ့ လူမႈ ဒုကၡေတြ အဲဒီေဒသမွာ ေနသူေတြ ခံၾကရပါတယ္။ တရုတ္ ရုပ္သံမွာ တရုတ္ငတိေတြက စကၠဴပံုးနဲ႔ ေဖ်ာ္ရည္ဗူးေလး လာေပး တာကို ေတြ႕ရပါတယ္ (Figure 1)။ တစ္ခါ နယ္ေျမစိုးမိုးေရးအတြက္ စစ္တိုက္ၾကျပန္ပါတယ္။ အဲဒီမွာ စစ္နဲ႔ ဆက္စပ္ျပီး ျပည္သူေတြမွာ ဒုကၡေရာက္ရျပန္ပါတယ္။

အထက္ပါပံုကေတာ့ အေတာ္ကို ေစာ္ကားေမာ္ကား အျပဳအမူပါပဲ။ ေနရာထိုင္ခင္းေတြ ေပ်ာက္ရတာ၊ ဘဝ အသစ္ျပန္စရတာ၊ ေရရွည္မွာ သက္ေမြးမႈ ခက္မွာေတြကို မသိခ်င္ေယာင္ေဆာင္ျပီး လာႏွစ္သိမ့္တာ။

တစ္ခါ ေရေလွာင္တဲ့အတြက္ ျခင္ေတြ ေပါက္ဖြားလာျပီး ငွက္ဖ်ားေရာဂါ တစ္နယ္လံုးမွာ ပ်ံ႕ေနဦးမွာပါ။ ျပီးေတာ့ ျမစ္ဆံုဆည္ တစ္ခုနဲ႔ မျပီးပါဘူး အထက္မွာ ေရကူဆည္ေတြ တန္းစီျပီး ေဆာက္မွာ ျဖစ္တဲ့ အတြက္ ကခ်င္ေဒသရဲ႕ ေနရာ အေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ေရေအာက္ ေရာက္မွာပါ။ ေရွ႕က EIA အစီရင္ခံစာက ျမစ္ဆံုက ပိတ္မယ့္အစား အျခား (၂) ေနရာမွာ ပိတ္ဖို႔ ေျပာထားပါတယ္။ နားမလည္လို႔ ေျပာတာလို႔ပဲ ယူဆပါတယ္။ ဘယ္မွာ ပိတ္ပိတ္ လိုခ်င္တဲ့ လွ်စ္စစ္ပမာဏ အတြက္ ေရပမာဏကို လိုခ်င္သေလာက္ ေလွာင္မွာ ျဖစ္လို႔ဆိုးက်ိဳးက အတူတူပါပဲ။ ေနာက္တစ္ခုက ဆည္ေတြ ေဆာက္ျပီးသြားလွ်င္ ဘယ္သူ႕အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္ ထားမွာလဲ ဆိုတာ ေမးစရာပါ။ အခုဆို တရုတ္ ေဆာက္လုပ္ေရး ဝန္ထမ္းအိမ္ယာေတြ (Figure 2) ေဆာက္ျပီး တရုတ္ေတြ ျမန္မာျပည္ထဲမွာ ေနခ်င္သလို ေနလို႔ရပါျပီ။ အကယ္၍ တရုတ္က ဆည္ေတြကို စီမံခန္႔ခြဲလွ်င္ ကခ်င္ျပည္နယ္ တစ္ဝက္ေက်ာ္ ေရေလွာင္ကန္ေတြ ျဖစ္ကုန္လို႔ တမံအထက္ပိုင္းကို တရုတ္လက္ေအာက္လို႔ ယူဆရမွာလား။

 

ျမစ္ဆံုဆည္စီမံကိန္းမွ တရုတ္အလုပ္သမားမ်ား အေနာက္က ဝန္ထမ္းအိမ္ရာေတြပါ...

Figure 2

ဆည္ေဆာက္ေနစဥ္

ဆည္ေဆာက္ဖို႕အတြက္ ေျမေနရာအခင္းအက်င္း ျပင္တဲ့အခါ ေတာင္ကုန္းေတြကို ခုတ္ျဖတ္ ရတယ္။ ေျမထိုး၊ ေျမသယ္ ယႏၱယားေတြ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္ ေမာင္းလို႕ရေအာင္ လမ္းက်ယ္ေတြ ေဖါက္ရတယ္။ တန္ ၄၀ ေျမသယ္ကား အစီးေပါင္းမ်ားစြာ အေခါက္ေပါင္းမ်ားစြာ ေန႔စဥ္ နားေန သြားေနႏိုင္ေအာင္ ေနရာေတြ လမ္းေတြေဖါက္ရတယ္။ လမ္းေဖါက္တဲ့အခါမွာ အဝင္အထြက္ တစ္စီးႏွင့္ တစ္စီး ေစာင့္စရာမလိုေအာင္ လမ္းခြဲေတြပါ ထည့္ျပီး ေဖါက္ေတာ့ ဆည္ေဆာက္မယ့္ေနရာကို ဗဟိုျပဳျပီး ၁၅ ကီလိုေလာက္ဟာ လမ္းေတြ နဲ႕ ျပည့္သြားႏိုင္တယ္။ အဲဒီလမ္းေၾကာင္းေတြ တေလ်ာက္ သစ္ေတာေတြ အကုန္ခုတ္၊ ေတာင္ေတြျဖိဳခ်လုပ္ရပါတယ္။ အဲဒီမွာ ေျမျပင္ဟာ အၾကီးအက်ယ္ ပ်က္စီးပါတယ္။

တစ္ခါ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားေပး စက္ရံုေဆာက္၊ လွ်ပ္စီးၾကိဳးေတြ သြယ္ဖို႔ တိုင္ေတြ အမ်ားၾကီး စိုက္ရပါမယ္။ လွ်ပ္စီးၾကိဳးသြယ္ရာ (တရုတ္ႏိုင္ငံထိ) လမ္းတေလွ်ာက္ လမ္းေဖါက္ရမယ္။ အဲဒီမွာ သစ္ခုတ္ရဦးမယ္။ ေရေလွာင္ဧရိယာလို႔ သတ္မွတ္ျပီးလွ်င္ အဲဒီေနရာကို သစ္ေတာက မပိုင္ေတာ့ပါဘူး။ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါးၾကီး သစ္ခုတ္လို႔ရပါျပီ။ ဆည္ေတြကို တန္းစီျပီး ေဆာက္တာျဖစ္လို႔ ဆည္တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု ဆက္ဖို႔လမ္း လိုပါတယ္။ လမ္းထြင္၊ သစ္ခုတ္နဲ႔ေတာ မကုန္မျခင္း လုပ္ခ်င္သလို လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေတာျပဳန္းမယ္။ EIA အစီရင္ခံစာမွာလည္း ေတာခုတ္တာကို ေထာက္ျပထားပါတယ္။ ေတာျပဳန္းေတာ့ ေတာကို မီေနတဲ့ သတၱဝါေတြ အေျခပ်က္အေနပ်က္ျဖစ္မယ္။ ေတာနဲ႕ဆိုင္တဲ့ ေဂဟစနစ္တစ္ခုလံုး ကခ်င္နယ္မွာ ပ်က္ပါလိမ့္မယ္။ ရာသီဥတု ေျပာင္းလဲမႈ အမ်ားၾကီး ျဖစ္လာပါမယ္။ မူလစိုက္ပ်ိဳးေျမ၊ ေတာင္ယာေျမ ဆံုးသြားတဲ့အတြက္ ေဒသခံေတြက ေတာင္ယာသစ္ေတြ ရွာၾကရပါမယ္။

ျမစ္ဆံုဆည္စီမံကိန္းမွ ေျမသားလမ္းတခု

(Figure 3)

အခုလိုေတာင္ေတြကို ခုတ္တဲ့အခါ ေျမစာအပိုေတြ အမ်ားၾကီးထြက္လာပါတယ္။ ဘယ္ကို သြားပစ္ၾကမွာလဲ။ အခ်ိဳ႕ကို လမ္းဖို႕ေနရာမွာ သံုးႏိုင္ပါတယ္တယ္။ ဒါက မေျပာပေလာက္ပါဘူး။ အျခားေျမစာေတြကို ေခ်ာက္ေတြထဲ ထိုးခ်တာပါ။ အဲဒီ ေခ်ာက္ေတြကတစ္ဆင့္ ေရစီးနဲ႔ ေအာက္ဖက္ ျမစ္မထဲကို အားလံုးစီးဝင္ ပို႔ခ်ကုန္ပါတယ္။ (Figure 4) အဲဒီေျမစာေတြ ေရထဲမ်ားလာေတာ့ ေရထုထဲက ေအာက္ဆီဂ်င္ ကုန္သြားတယ္။ အနီးဝန္းက်င္က ေရသတၱဝါေတြအတြက္ အႏၱရာယ္ ရွိေနတယ္။ ဒီေျမစာေတြ ျမစ္ေရမွာ မေျမာႏိုင္တဲ့ အဆံုး ပို႔ခ်ျပီး ေသာင္ထြန္းဦးမယ္။

Figure 4

ဆည္တစ္ခုေဆာက္တယ္ဆိုတာ လုပ္သားအင္အား၊ ယႏၱယား အင္အား အမ်ားၾကီး လိုပါတယ္။ သူတို႔ဆီက ထြက္လာမယ့္ စြန္႔ပစ္ပစၥည္းေတြ ဘယ္မွာ သြားထာမလဲ။ ေတာထဲ ပစ္ထားမွာလား ျပန္သံုး ႏိုင္ေအာင္လုပ္မွာလား။ တစ္ခါ တရုတ္အလုပ္ သမားေတြရဲ႕ ခႏၶာေဗဒလိုအပ္ခ်က္နဲ႔ အလုပ္လက္မဲ့ ေဒသခံ လူမ်ိဳးစုမ်ားရဲ႕ ဆက္ဆံေရးကို ဘယ္လို စီမံထားသလဲဆိုတာ မသိရေသးဘူး။ လူမ်ိဳးစုငယ္ေလးေတြ ေပ်ာက္ကြယ္မဲ့ အေရးကိုလည္း ထည့္သြင္း စဥ္းစားဖို႔လိုပါမယ္။

ေနာက္တစ္ခ်က္ ပိုဆိုးပါတယ္။ ဆည္ကို Concrete Face Rockfill Dam (CFRD) ေဆာက္မယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ေက်ာက္ေတြကို လိုအပ္တဲ့ အျမင့္ ေရာက္တဲ့အထိ ပံုထားျပီးမွ ေရေလွာင္တဲ့ မ်က္ႏွာစာ ဖက္မွာ ကြန္ကရိအလႊာနဲ႔ ခ်ဳပ္ထားတာမ်ိဳးပါ။ အဓိပၸါယ္က ေက်ာက္ဖို႔မယ္။ အဲဒီေက်ာက္ေတြ ဘယ္က ရမလဲ။ အနားမွာ ရွိတဲ့ ေတာင္ေတြ ျဖိဳခ်ရမွာေပါ့။ ျဖိဳခ်တဲ့အခါ ေက်ာက္သက္သက္ ထြက္တာမဟုတ္ပါဘူး။ ေျမစာေတြပါထြက္တာ။ အဲဒါေတြ ျမစ္ထဲေရာက္ျပန္ဦးမယ္။

Figure 5 

ဆည္ေဆာက္ျပီးသြားတဲ့အခါ

ေမခနဲ႔ မလိခကို ကခ်င္မွာ ရြာတဲ့မိုးနဲ႔ ေျမာက္ဖက္က ေရခဲအရည္ေပ်ာ္ရာက လာတဲ့ေရ စီးဝင္တာပါ။ ဒီေနရာမွာလည္း ႏိုင္ငံတကာ စံႏႈန္းအရ ဆည္ႀကီး တစ္ခု တည္ေဆာက္ဖို႕ catchment area လို႕ေခၚတဲ့ ေရစီး၀င္မယ့္ ေဒသတစ္ခုလံုးရဲ႕ မိုးေရခ်ိန္ကို ႏွစ္ တစ္ရာ ဒါမွ မဟုတ္ ရႏိုင္သမွ် အခ်က္အလက္ေတြ ရွိထားရပါတယ္။ ဒါမွ ေရစီး၀င္ႏႈန္း အေျပာင္းအလဲကို နီးနီးစပ္စပ္ ခန္႔မွန္းႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ခုလိုအခ်က္အလက္ မျပည့္စံုပဲေဆာက္ခဲ့လို႔ မိုးမ်ားတဲ့ႏွစ္ေတြမွာ ဆည္က မခံႏိုင္ေတာ့တဲ့အခါ ေဖာက္ခ်လို႔ ေအာက္ပိုင္းမွာ ေရလႊမ္းရတဲ့အျဖစ္မ်ဳိးေတြ ျမန္မာျပည္တ၀ွမ္းက ဆည္ေတြမွာ အၾကိမ္ၾကိမ္ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ျမစ္ဆံုက စျပီးပိတ္တဲ့ အခါ ျမစ္ဖ်ားဖက္က စီးသမွ်ေရ ေအာက္ဖက္ကို မလာႏိုင္ေတာ့ပါ။ အဆိုးဆံုး ထိခိုက္မႈပါပဲ။ ေရေလွာင္ကန္ၾကီးေတြ ကခ်င္နယ္မွာ ေပၚလာပါမယ္။ ဆည္ရဲ႕ အထက္ပိုင္းမွာ ေျမေအာက္ ေရျမင့္လာလို႔ ေတာင္ေတြ ေရဝလာမယ္။ ဒါေပမယ့္ ေတာျပဳန္းေနျပီ ျဖစ္လို႔ ေရဝေနတဲ့ ေတာင္ေစာင္း ျပိဳတာ ခဏခဏ ၾကံဳရႏိုင္တယ္။ ေရေလွာင္ကန္ထဲမွာ စက္ေလွ သံုးျပီး ဆက္သြယ္ေရး အခက္အခဲကို ေျဖရွင္းၾကပါလိမ့္မယ္။

ဆည္ေဆာက္ျပီး ခ်က္ခ်င္း လွ်ပ္စစ္ မထုတ္ႏိုင္ပါဘူး။ လံုေလာက္တဲ့ ေရေလွာင္ႏိုင္ေအာင္ တစ္ႏွစ္တန္သည္၊ ႏွစ္ႏွစ္တန္သည္ ေရစုရပါတယ္။ အဲဒီကာလမွာ ဧရာဝတီမွာ ေရမဝင္ႏိုင္ပါဘူး။ တစ္ခါ ေလွာင္ေရကို လွ်ပ္စစ္တာဘိုင္ဖက္ကို ပို႔ျပီး လွ်ပ္စစ္ထုတ္ ပိုတဲ့ေရက မူလ ျမစ္ေၾကာင္းဖက္ကို ျပန္ဝင္။ ဒါေပမယ့္ စက္လည္ျပီး ထုတ္တဲ့ေရက မူလျမစ္တြင္း စီးေရပမာဏနဲ႔ ႏိႈင္းယွဥ္လွ်င္ အလြန္နည္းပါတယ္။ အခ်ဳပ္ဆိုရလွ်င္ ဧရာဝတီကို ေရဝင္နည္း (သို႔) ေရမဝင္သေလာက္ ျဖစ္သြားပါတယ္။

အထက္ပါ ဓာတ္ပံုကေတာ့ ျမစ္ဆံုဆည္ စီမံကိန္းမွာ ပါဝင္လုပ္ကိုင္ေနတဲ့ တရုတ္ေက်ာက္လုပ္ငန္း ကုမၸဏီရဲ႕ ၂၀၁၁ဇူလိုင္လ ၆ရက္ေန႔က အစည္းအေဝးတခုပါ...

ဆည္ေအာက္ဖက္က စျပီး ေျမေအာက္ေရ နိမ့္ဆင္းသြားမယ္။ ျမစ္ၾကီးနားက စျပီး ေရနည္းတဲ့ အခက္အခဲကို ရင္ဆိုင္ရမယ္။ ဧရာဝတီထဲကို ျမစ္ေခ်ာင္း ေပါင္းဆံုက ေရဝင္တာပါ။ ေရသက္သက္ခ်ည္း မဟုတ္ဘဲ ေက်ာက္စ၊ ေျမစေတြပါ ပါတယ္။ အရင္က ေရအဝင္မ်ားေတာ့ အဲဒီေက်ာက္စ၊ ေျမစေတြကို ျမစ္အေၾကထိ သယ္သြားႏိုင္တယ္။ အခု ေရအဝင္နည္းလာလွ်င္ ျမစ္အညာမွာပဲ ပို႔ခ်မယ္။ ေသာင္ေတြ ျမစ္အထက္ပိုင္းမွာတင္ ထြန္းၾကျပီး ျမစ္ေကာသြားႏိုင္တယ္။ ျမစ္ေၾကာင္း က်ဥ္းလာေတာ့ သြားလာ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ ငါးမ်ိဳးေတြက ေရက်ခ်ိန္ဆို အထက္ဆန္ျပီး မ်ိဳးရင္းေတြရွိရာ ျမစ္ညာမွာ သြားေနၾက၊ ေသၾက မ်ိဳးဆက္ ခ်န္ၾကလုပ္တယ္။ ျမစ္အထက္ကပိတ္လိုက္ေတာ့ အထက္ဆန္တဲ့ငါးေတြ ဆန္လို႔မရဘူး။ တစ္ခါ ေရနည္းသြားတဲ့အတြက္ လမ္းမွာတင္ ေသၾကလို႔ မ်ိဳးဆက္ေတာင္ မခ်န္ႏိုင္ရွာဘူး။ (ယန္ဇီျမစ္ အေတြ႔အၾကံဳက လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္ပဲ ရွိေသးတယ္။)

ဧရာဝတီက ပင္လယ္ဝအထိစီးတဲ့ျမစ္ ျဖစ္လို႔ ျမစ္ဝကၽြန္းေပၚေအာက္ပိုင္းမွာ ေရငံဝင္ေလ့ရွိတယ္။ မိုးတြင္းမွာ အေပၚေရခ်ိဳက ေရငံကို ေအာက္ဖက္တြန္းခ်တယ္။ ေရနည္းခ်ိန္၊ မိုးအလြန္မွာ ေရငံ အထက္ကို ပင့္တယ္။ ဒီလိုနဲ႔ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရွိေနတာ။ ေရခ်ဳိ ေရငံပိုင္းမွာ ငါးပုဇြန္ အေပါက္မ်ားတယ္။ စပါးစိုက္ လို႔ေကာင္းတယ္။ အကယ္၍ ေရခ်ိဳ အဝင္နည္းသြားလွ်င္ အဲဒီ ေဂဟစနစ္ ပ်က္မယ္။ ငါးပုဇြန္ေတြရဲ႕ ဓေလ့ ပ်က္မယ္။ ေရငံအတိုးမ်ားလို႔ ေျမဆီလႊာထိခိုက္တာ မ်ားမယ္။ ဆားေပါက္မယ္။ စိုက္ပ်ိဳးေရးကို ထိခိုက္ မယ္။ (ႏိုင္းျမစ္ဝွမ္းက အစြမ္ ဆည္ (Aswam Dam) သက္ေသ ရွိတယ္။)

ဆည္ေဆာက္ ေရေလွာင္ျပီး အေစာပိုင္းႏွစ္ေတြမွာ ငလ်င္ အေသး၊ အလတ္ နဲ႔ အၾကီးတစ္ခ်ိဳ႕ မၾကာခဏ လႈပ္ပါလိမ့္မယ္။ အခုေဖၚျပခ်က္ေတြက အက်ဥ္းခ်ဳပ္ပါ။ ဒါမ်ိဳးေတြပါတဲ့ Risk Assessment လုပ္ထားတယ္လို႔ မၾကားမိပါ။ EIA မွာလည္း ဒါေတြကို လုပ္သင့္ေၾကာင္း ေထာက္ျပ ေျပာဆိုရမွာျဖစ္ပါသည္။

ဆည္ကထြက္တဲ့ အက်ိဳးစီးပြါးကို တရုတ္က ရမယ္။ အဆိုးစီးပြါးကို ျမန္မာျပည္သူေတြက ရမယ္။ မွ်တပါရဲ့လား။

ကိုတင့္ (ဘူမိအင္ဂ်င္နီယာ)

ေပးပို႔ေပးတဲ့ ကိုေစာေနာင္အား ေက်းဇူးတင္ပါသည္... ေဆာင္းပါးအတြက္ လိုအပ္မည္႔ ဓာတ္ပံု အခ်ိဳ႕အား ထပ္မံျဖည္႔စြက္ ေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။